Enkele weken na zijn terugkeer in Brussel, na de aanslagen in Parijs, is aan Salah Abdeslam gevraagd om zijn trouw te bewijzen. Daarbij werd hem gevraagd of hij bereid was om alleen, op zijn eentje, een 'operatie' uit te voeren, maar dat heeft hij geweigerd. Dat heeft Abdeslam zelf verklaard. "Toen is er gezegd dat ze een manier gingen zoeken om me naar Syrië te brengen, 'omdat ik hier niets te zoeken had'", klonk het.

De verklaring kwam er toen voorzitster Massart Abdeslam ondervroeg over een document dat opgemaakt was onder de naam van Abou Abderrahmane, zijn strijdersnaam. Daarin staat te lezen dat hij naar het gebied van Islamitische staat wil verhuizen, maar dat hij daarop terugkomt en in Europa wil 'werken', maar dat hij wel beter materiaal wil. "Dat zijn slechts woorden, echt overgaan  tot de daad, is nog iets anders", zei Abdeslam daarover. "Eigenlijk had dat te maken met de aanslagen in Parijs. Bij mijn terugkeer na die aanslagen, werd me gevraagd mijn trouw te bewijzen, omdat ze niet geloofden dat mijn explosievenriem in Parijs niet goed had gewerkt. Wie me dat vroeg? Namen ga ik niet geven, maar het gaat om mensen die niet meer onder ons zijn."

Volgens Abdeslam vonden die mensen het te gevaarlijk om hem naar Syrië te laten vertrekken, aangezien hij gezocht werd. "Ze hebben me dan gevraagd of ik bereid zou zijn alleen een 'operatie' uit te voeren", ging hij verder. "Ik zou dan bijvoorbeeld een kalasjnikov krijgen en alleen een aanslag moeten plegen. Ik heb dat geweigerd. Toen is er gezegd dat ze een manier gingen zoeken om me naar Syrië te brengen, 'aangezien ik hier niets meer te zoeken had'."

Hervé Bayingana Muhirwa heeft tijdens zijn kruisverhoor opnieuw ontkend de 'Amine' uit het dossier te zijn. Voorzitster Massart vroeg Bayingana Muhirwa en medebeschuldigde Bilal El Makhoukhi nog eens wie dan Amine is, waarop negatief antwoord van beide partijen volgde. "Mijn naam is Hervé, ik weet niet hoe ze erbij komen dat ik Amine zou zijn", aldus Bayingana Muhirwa. "Hoe kan het dan dat ze het hebben over 'de zwarte' of 'de zwarte meneer' als ze het hebben over Amine?", vroeg Massart, waarop het antwoord haar schuldig bleef.

Op audioboodschappen van Najim Laachraoui aan Oussama Atar is sprake van twee 'broers' die de cel hoopte te rekruteren. Een van de twee, geïntroduceerd door Abu Imrane, de strijdnaam van Bilal El Makhoukhi, wordt Amine genoemd. Onderzoekers linken het pseudoniem aan Bayingana Muhirwa. Bovendien werden de zoektermen 'Amine' en 'Al Amine' aangetroffen op de laptop van Bayingana Muhirwa. Eerder verklaarde de beschuldigde dat hij wou weten wat 'Amine' betekent, omdat het vaak op het einde van islamitische gebeden voorkomt. Islamexpert Mohamed Fahmi bevestigde dit toen ook maar zei dat de uitspraak van de term dan wel wat verschilt als die van de voornaam. Ook nu herhaalde Bayingana Muhirwa dat het ging om onschuldig opzoekwerk.

Daarnaast bevestigde Bayingana Muhirwa nog eens dat El Makhoukhi als tussenpersoon diende tussen hem en Najim Laachraoui. Op 15 maart, de dag van de schietpartij in Vorst, belde El Makhoukhi Bayingana Muhirwa op en enkele minuten later ontmoetten ze elkaar. Ook Laachraoui was hierbij en vroeg Bayingana Muhirwa of hij hen te hulp kan schieten. Op de vraag of hij toen al wist van de schietpartij, antwoordde die laatste dat het wel waarschijnlijk was dat hij op de hoogte was. Toch had hij de link niet gelegd tussen het incident en het verzoek van Laachraoui. "Het was gewoon een dienst", klinkt het. 

Mohamed Abrini en Osama Krayem kregen onderdak in het appartement van Bayingana Muhirwa in de Tivolistraat in de dagen voor en na de aanslagen van 22 maart.

DNA-experts hebben maandagochtend uitleg gegeven over verschillende methodes om DNA-analyses uit te voeren. Het ging onder meer over de tegenstrijdigheden in het DNA-onderzoek rond beschuldigde Bilal El Makhoukhi tijdens de eerste maanden van het onderzoek. Er zijn toen geen fouten gemaakt, maar resultaten moesten nog verder geverifieerd worden, legden de experts uit.

Tijdens de voorstelling van hun onderzoek in januari hadden de onderzoeksrechters al aangehaald dat er een "klein probleem" was geweest met de DNA-analyses. Zo werd de samenwerking met het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie (NICC) stopgezet omdat in voorlopige resultaten in enkele gevallen een DNA-match was bevestigd, terwijl daar in het definitieve rapport geen sprake meer van was.

Dat was lastig voor de onderzoekers, aangezien zij de verdachten al met die bevindingen hadden geconfronteerd. Concreet stond in de voorlopige resultaten dat de DNA-sporen van Bilal El Makhoukhi werden teruggevonden op een verpakking batterijen, wat de beschuldigde altijd ontkende. Wel gaf hij later toe dat zijn DNA aangetroffen kon zijn op een dadelpit en een beker in het safehouse in de Max Roosstraat. Nadat bleek dat er inconsistenties waren tussen de twee rapporten van het NICC werd een college van experts aangesteld om de positieve resultaten opnieuw te onderzoeken "en alle twijfel weg te halen", legde hoofdonderzoeker Aline Delisée maandag ook opnieuw uit.

Professor Dieter Deforce (UGent), die de tegenexpertise uitvoerde, en experts van het NICC legden maandag in het hof uit hoe te werk werd gegaan voor de DNA-analyse. Daarbij is de probabiliteit belangrijk: hoe groot is de kans dat het DNA-profiel van een willekeurige persoon overeenkomt met dat van een aangetroffen staal? Indien die probabiliteit kleiner is dan 1 op de 1 miljard, dan kunnen we sowieso uitgaan van een match, legt NICC-onderzoeker Sabrina Zorba uit. Als de probabiliteit groter is dan 1 miljard, zijn extra berekeningen nodig. En die werden uitgevoerd in de zes maanden tussen het voorlopige en het definitieve rapport.

"Het gaat hier niet over fouten, maar over verschillende interpretaties. Bij gemengde DNA-profielen waarbij weinig DNA aanwezig is kan de interpretatie ingewikkeld zijn", legde professor Deforce uit. "Is het wetenschappelijk gezien een goed idee om snel een analyse te vragen? Ik vind van wel, maar als we de statistische berekeningen niet hebben kunnen we andere resultaten krijgen." De tegenexpertise werd uitgevoerd op dezelfde stalen die een positief resultaat opleverden, met een andere methode die uitgaat van andere hypotheses. "Bij een sterke match zijn de resultaten met die twee methodes gelijk, bij een zwakkere match kunnen er verschillen opduiken."

De voorstelling van het DNA-onderzoek neemt het grootste deel van de dag in beslag. De experts stellen na de technische inleiding per locatie hun bevindingen voor.

De karabijn die in stukken werd aangetroffen in de Max Roosstraat is "geen kermiswapen maar een echt vuurwapen", aldus een ballistische expert. Het wapen kwam maandag ook al ter sprake op het proces omdat volgens een expert het DNA van beschuldigde Ali El Haddad Asufi werd aangetroffen op het handvat, een bevinding die niet werd weerhouden tijdens het onderzoek.

Het wapen werd gevonden in een kast in de inkomhal van de Max Roosstraat. Het was gedemonteerd, maar de experts van het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie (NICC) konden het weer in elkaar steken - er miste enkel een schroef die vervangen kon worden - en er referentieschoten mee afvuren. Het wapen kon niet gelinkt worden aan wapens in de Nationale ballistische databank, aldus ballistisch expert van het NICC Jan De Ceuster.

De karabijn is een enkelschotswapen, dat na één schot opnieuw geladen moet worden, klonk het nog. Voorzitster Laurence Massart vroeg de experts waarvoor zo'n wapens gewoonlijk gebruikt worden. "Ik zie het eerder als een jachtwapen. Het is geen wapen dat ik zou kiezen om een aanslag te plegen, want je moet het telkens opnieuw herladen. Bij een overval kan het gebruikt worden om te dreigen. Of misschien bij een schietpartij in familiale context, een passiemoord", aldus De Ceuster. Expert André Chabotier voegde, op vraag van de verdediging, toe dat het een karabijn is waarmee je op een honderdtal meter nog iemand dodelijk kunt raken.

De voorzitster wilde ook weten of het het wapen een "kermiswapen" genoemd kan worden, een term die Jonathan De Taye, de advocaat van El Haddad Asufi, maandag in de mond nam. "Het gaat om een echt vuurwapen, een long rifle", antwoordde De Ceuster. De ballistische experts hadden het in hun uiteenzetting ook over de twee wapens die gevonden werden bij de kamikazes van Zaventem. Een van de wapens bleek een omgebouwd alarmpistool te zijn.

Het openbaar ministerie vroeg de experts ook naar de prijs van kalasjnikovs, verwijzend naar de sms'en in codetaal tussen Ali El Haddad Asufi en zijn Nederlandse neef die volgens het OM over de aankoop van wapens gingen. Procureur Bernard Michel had het over prijzen van 2.200 en 2.700 euro. Daarover konden de experts weinig informatie geven. "Ik koop geen illegale wapens", grapte Chabotier. "Maar het lijkt me wel een logische potentiële prijs."

Een jurylid wilde ook weten hoe moeilijk het is om een wapen dat geneutraliseerd is weer operationeel te maken. "Dat is in principe mogelijk voor iemand die zeer gekwalificeerd is en het juiste materiaal heeft", antwoordde Chabotier.

Maandag ging een nieuwe fase in van het proces, met getuigenissen van experts. Vanaf vandaag volgen de getuigenissen over de feiten, met als eersten mensen die in het buitenland berecht zijn voor andere feiten. Het gaat om Mohamed Bakkali en Yassine Atar, veroordeeld voor de aanslagen van Parijs.

Mohamed Bakkali wordt beschouwd als het logistieke meesterbrein achter de aanslagen, omdat hij schuilplaatsen en auto's had geregeld voor de aanslagplegers. Hij werd in Parijs veroordeeld tot 30 jaar celstraf, waarvan hij zeker twee derde volledig moet uitzitten.

Yassine Atar is de jongere broer van Oussama Atar, die bij verstek berecht wordt als het vermoedelijke brein achter de aanslagen van 22 maart 2016. Hij is ook de neef van kamikazes Khalid en Ibrahim El Bakraoui. Hij werd in Parijs veroordeeld tot acht jaar cel, waarvan hij zeker twee derde moet uitzitten, voor zijn betrokkenheid bij de voorbereidingen van de aanslagen van Parijs. 

Het Openbaar Ministerie wilde ook vier terreurveroordeelden horen die in de cel zitten in Frankrijk, maar zij weigeren te getuigen en zullen dus niet worden overgebracht naar ons land. Onder hen bevond zich Ayoub El-Khazzani, de dader van de verijdelde aanslag op een Thalys-trein in augustus 2015.

Nog woensdag volgt het eerste deel van de uitleg van onderzoekers over de niet-overleden slachtoffers van de aanslagen. Voorzitster Laurence Massart had gevraagd om van elke gewonde duidelijk aan te geven waar hij zich juist bevond op het moment van de aanslag. Tot slot komt een islamoloog die werkte bij de politie naar de rechtbank voor eventuele vragen van de partijen.

Volgens Mohamed Bakkali, die in Parijs veroordeeld werd tot dertig jaar cel voor de aanslagen van 13 november 2015, verborgen de broers-El Bakraoui, met wie hij bevriend was, ook voor hun entourage waar ze mee bezig waren. "Het waren geen mensen waar je vragen aan stelde." Bakkali, die appartementen en auto's regelde voor de daders van de aanslagen in Parijs, en hen rondreed, getuigde woensdag als eerste. Hij nam plaats in de getuigenstoel voor de voorzitter, zonder handboeien om, maar met twee gemaskerde politieagenten naast zich.

Bakkali werd op 26 november thuis opgepakt nadat hij zichzelf had aangeboden bij de politie na huiszoekingen bij hem. De voorzitster vroeg de vriend van de El Bakraoui's of die hem informeerden dat er een golf van aanslagen zat aan te komen na Parijs? "Voor mij zouden Khalid en Ibrahim El Bakraoui nooit overgaan tot daden. Ik dacht dat ze zouden vertrekken (naar Syrië, red). Toen de studio in de Tentoonstellingslaan in Jette werd gehuurd, wist ik dat het niet meer ging om banditisme maar om terreur. Maar ik kende de link niet met Parijs. Pas toen er over de wagens werd gesproken (die gebruikt werden bij de aanslagen in Parijs en die hij huurde, red.) begreep ik dat."

Bakkali kreeg nog de vraag hoe het kan dat hij eerder niets vermoedde? "Ze toonden het niet", zei Bakkali. "Het waren geen mensen die je vragen stelde. Ze zeiden dat het niet was door een gebrek aan vertrouwen, als ze iets niet vertelden, maar omdat het niet nodig was. Als je hen vragen zou stellen, zouden ze dat verdacht vinden."

Ibrahim Farisi, die als een vrije man verschijnt, is uit de zaal gezet. Hij wilde het woord nemen, maar gaf een heel verwarde indruk. Farisi vroeg om toegang te krijgen tot de webradio die enkel voor slachtoffers en hun advocaten beschikbaar is. "Ik heb schrik om nog te komen", aldus Farisi. Toen hij later opnieuw het woord wilde nemen, vroeg voorzitter Laurence Massart aan de politie om hem de zaal uit te zetten. Dat gebeurde vrij hardhandig, omdat Farisi zich verzette. Zijn advocaat was dinsdagochtend nog niet aanwezig op het moment van het incident.

Het was geleden van woensdag 19 april dat Farisi er nog was, toen er eveneens een incident was. Hij nam het woord, en vertelde toen een verhaal over hoe hij werd aangevallen door tien mannen en gesneden werd in zijn pols. Toen voorzitster Massart vroeg om te gaan zitten, zei Farisi dat dit voor hem ook therapie is. "Het is geen therapie, maar een proces", antwoordde de voorzitster toen.

"Ik ben een paar keer een dunne jongen gekruist", zo getuigde een vrouw die samen met haar man op het gelijkvloers woonde in Driesstraat 60 in Vorst. Voorzitster Laurence Massart vroeg de vrouw of ze een van de beschuldigden herkende als "de dunne jongen", waarop ze Sofien Ayari aanduidde.

De vrouw beschreef Ayari als een normale jongen en buur, die ze af en toe in de gang tegenkwam, soms met een caddy om boodschappen te doen, volgens haar. Toen zij en haar man op een nacht plots een luide knal hoorden - waarschijnlijk gewichten om te sporten die waren gevallen, voegt ze eraan toe - sprak de vrouw Ayari hierop aan, die zich excuseerde voor het ongemak. Verder had het koppel nooit problemen met de buren. "Ik was overdag altijd werken, mijn vrouw was thuis", zo zegt de man.

Op 15 maart 2016 viel de politie binnen in het appartement in de Driesstraat, waarbij Mohamed Belkaid om het leven kwam en Salah Abdeslam en Sofien Ayari erin slaagden om te ontsnappen. Op die dag was het koppel thuis. "Ik hoorde hoe iemand de deur probeerde open te doen", aldus de man. Het was de politie. Toen de agenten zijn vrouw en kind zagen, gingen ze achteruit. "Ze vroegen wie hier nog woonde in het gebouw." Hierop werd hen gevraagd om de deur te sluiten en niet naar buiten te gaan. "We hoorden schoten en bleven drie uur lang binnen", aldus de man. Het koppel woonde van 2013 tot 2016 in het appartement, en vertrok naar eigen zeggen "de dag zelf" van het geweld.

Buiten Ayari zou het koppel niemand van de beschuldigden hebben gezien. Wel hoorden ze dat de mannen regelmatig bezoek kregen. "Het waren jongeren, we dachten dat ze feestjes hielden, vooral in het weekend. Maar we dachten hierover niet verder na", klonk het. Een bijzitter vroeg in welke tijdspanne ze Ayari waren tegengekomen voor 15 maart. "Ze hebben bijna vijf maanden bij ons gewoond, maar ik heb hem niet meer dan vier keer gekruist", aldus de vrouw. Laura Severin, advocate van Ayari, vroeg de vrouw of ze telkens als iemand binnen- of buitenkwam, wist dat het om Ayari ging. "Neen, ik hoorde mensen, maar kan niet bevestigen dat hij het altijd was."

Delphine Paci, advocate van Salah Abdeslam, vroeg hoeveel mensen er in het appartement zouden hebben gewoond, waarop de vrouw twee of drie personen antwoordde. Paci vroeg nog of het mogelijk was dat ze met meer waren, maar dat kon de buurvrouw niet bevestigen. Dit beaamde volgens de advocate dat er slechts twee à drie personen aanwezig waren op dat adres. "Maar volgens het schema van de onderzoeksrechters verbleven er zes personen in de Driesstraat", hekelde Paci.

Woensdagochtend stonden onder meer de getuigenissen van de uitbater van de doe-het-zelfzaak op de Stalingradlaan in Brussel, en van twee broers die er werkten op het programma. Osama Krayem en Ibrahim El Bakraoui gingen in de zaak chemische producten kopen die gebruikt werden bij de aanmaak van het explosief TATP. De drie kwamen niet opdagen, waarna voorzitster Massart naar goede gewoonte aan de partijen vroeg of ze verzaken aan de getuigenissen. De drie kwamen echter niet opdagen.

Voor de eigenaar van de zaak was dat het geval, maar het openbaar ministerie en de burgerlijke partijen willen wel nog steeds de broers horen die er werkten. Voor hen heeft de voorzitster een bevel tot medebrenging gegeven. De twee zullen nu door de politie opgehaald worden en naar de rechtbank worden gebracht. Wanneer dat zal gebeuren is niet duidelijk, alles hangt af van hoe snel ze gevonden worden.

Woensdagochtend ging het hof ook verder met de voorlezing van de verhoren van Farid Kharkhach, die eerder op het proces over de aanslagen van Parijs samen met negentien anderen terechtstond. Hij gaf gisteren verstek, omdat hij volgens zijn psycholoog lijdt aan een zwaar posttraumatische stresssyndroom. De Belgische Marokkaan stond op het proces in Parijs terecht omdat hij valse Belgische identiteitsdocumenten bezorgde aan terroristen. Hij was de enige die voor de aanklacht terroristische samenzwering werd vrijgesproken. In plaats daarvan werd hij veroordeeld voor criminele samenzwering. Hij kreeg twee jaar cel, de lichtste straf die werd uitgesproken.

De getuigenis van Yannick G., de neef van beschuldigde Hervé Bayingana Muhirwa, heeft voor wat onduidelijkheid gezorgd over een compromitterende USB-stick die werd aangetroffen in het appartement van Bayingana Muhirwa. Tijdens de profielschets van Bayingana Muhirwa werd die USB-stick, waarop naast de film Jurassic World ook gewiste IS-propaganda stond, aan Bayingana Muhirwa toegewezen. In zijn verhoren had zijn neef eerst aangegeven dat het niet zijn USB-stick was om daar later op terug te komen. Tijdens zijn getuigenis maandag verklaarde hij dat hij niet meer wist van wie de stick nu precies was.

"Ik heb gevraagd om de USB-stick te zien, maar kan niet zeggen of hij van mij is of niet, want ik heb in die periode meerdere USB-sticks gemanipuleerd", verklaarde Yannick G. Hij zei zich wel te herinneren Jurassic World te hebben gedownload. Daarnaast gaf Yannick G., die zich net als Bayingana Muhirwa heeft bekeerd tot de islam, ook toe dat hij propagandavideo's van IS heeft bekeken, net als zijn neef, en dat ze daar ook met elkaar over hebben gepraat. "Maar er is nooit sprake geweest van sympathie. Hervé heeft me ook altijd gezegd dat ik moest opletten en niet zomaar iedereen moest volgen."

De gewiste jihadistische content op de USB-stick is van belang, omdat Bayingana Muhirwa tijdens zijn eerste verhoren ontkende dat hij de ideeën van IS deelde. Desalniettemin troffen de onderzoekers zowel op zijn gsm, laptop als de USB-stick in kwestie verschillende 'nasheeds' of islamitische gezangen aan, die het martelaarschap verheerlijkten. Het gaat onder meer om de nasheed 'Tends ta main pour l'allégeance', over trouw zweren aan IS.

De onderzoekers zijn van mening dat Bayingana Muhirwa, bij wie medebeschuldigden Osama Krayem en Mohamed Abrini een tijdlang ondergedoken zaten, de nieuwe rekruut van de terreurcel is die volgens de audioboodschappen uit de laptop van de Max Roosstraat trouw gezworen zou hebben aan IS. Maar Bayingana Muhirwa heeft dat altijd ontkend.

Yannick G. kreeg ook de vraag voorgeschoteld of Bayingana Muhirwa als bekeerde moslim een extra druk zou hebben gevoeld om Abrini en Krayem te herbergen? "Ik denk dat het feit dat hij moslim is geen impact heeft gehad op zijn beslissing. Hij deed het gewoon om hen een dienst te bewijzen. Zo is hij nu eenmaal." Zelf gaf Yannick G. ook aan niet het gevoel te hebben gehad dat hij zich als 'nieuwe' moslim extra moest bewijzen.

Eerder op maandagnamiddag waren de verhuurders van het appartement in de Tivolistraat de revue gepasseerd. Die gaven aan Bayingana Muhirwa amper gekend te hebben. Ze hadden het over een "goede huurder" die nooit problemen heeft veroorzaakt.

Woensdag komt majoor Magali Huret getuigen, psychologe bij het leger. Zij moet meer klaarheid scheppen over de neurologische effecten die explosies veroorzaken bij slachtoffers. Eerder tijdens het proces had een slachtoffer gesuggereerd tijdens haar getuigenis dat het nuttig kon zijn om een expert te horen over de specifieke neurologische gevolgen van explosies. Verschillende slachtoffers hadden gewag gemaakt van dergelijke effecten. Voorzitster Laurence Massart ging op die suggestie in en liet daarom de legerpsychologe optrommelen.

Op de agenda staan woensdag verder de getuigenissen gepland van verschillende vrienden van beschuldigden Bilal El Makhoukhi en Hervé Bayingana Muhirwa. Het is maar de vraag of zij zullen opdagen. De voorbije zittingen gaven verschillende getuigen over de feiten verstek.

Nog tot het einde van de week zijn er getuigenissen over de feiten gepland. Volgende week wordt gestart met de moraliteitsgetuigen.

Mensen die de terreuraanslagen van 22 maart 2016 niet zelf meemaakten, zullen zich nooit helemaal kunnen inbeelden wat de impact ervan is. Dat heeft legerpsychologe Magali Huret gezegd. Ze legde ook uit hoe naasten van slachtoffers en hulpverleners eveneens slachtoffers zijn.

Verschillende slachtoffers van de aanslagen gaven tijdens hun getuigenissen aan dat ze zich niet begrepen voelen door hun omgeving. Voorzitster Laurence Massart wilde dan ook weten of de slachtoffers misschien gewoon niet beseffen dat anderen hun pijn wel begrijpen, of of het echt onmogelijk is om te snappen wat de slachtoffers doormaakten. "Dat kan allebei", antwoordde Huret, die getuigde over de psychologische effecten van ontploffingen. "Er is een gevoel van vervreemding. Er zijn geen woorden om uit te leggen wat je meemaakte. Mensen kunnen zich een idee vormen, maar gaan het zich nooit volledig realiseren als ze er niet bij waren."

De voorzitster wilde dan ook weten welke rol de naasten van de slachtoffers kunnen spelen. "De steun van naasten is belangrijk en kan helpen bij het verwerkingsproces. Mensen die geïsoleerd zijn, lopen meer kans om zelfmoordgedachten te ontwikkelen", aldus Huret. "Maar welke steun geboden moet worden, hangt af van wat het slachtoffer nodig heeft. Soms hebben slachtoffers nood aan omkadering, soms helemaal niet." Bovendien heeft het slachtoffer vaak het gevoel dat ze niet meer als zichzelf worden gezien, maar enkel als slachtoffer. Ze kunnen zo het gevoel hebben dat ze hun identiteit verliezen.

De naasten van de slachtoffers zijn ook slachtoffers, benadrukte de psychologe ook. Zij zijn secundaire slachtoffers, slachtoffers die ter plaatse waren zijn primaire slachtoffers. "We minimaliseren de impact niet die de aanslagen hadden op de naasten, maar zij hebben het incident niet rechtstreeks meegemaakt. Zij hebben een zeer pijnlijk verlies geleden in zeer pijnlijke omstandigheden." Kunnen zij ook lijden aan een posttraumatische stressstoornis (PTSS), wilde het tiende jurylid nog weten. Verschillende nabestaanden en familieleden van slachtoffers zeiden tijdens hun getuigenissen dat ze bijvoorbeeld de metro niet meer durfden te nemen. Volgens de psychologe wordt in hun geval minder van PTSS gesproken, maar wel psychisch traumatisme. Naasten die een slachtoffer moesten identificeren, kunnen volgens Huret dan weer wel PTSS ontwikkelen. "Bij hen was er wel een directe confrontatie, het is traumatisch om een familielid te zien in die staat", zei ze. 

Verschillende vragen gingen ook over de kinderen van de slachtoffers. De voorzitster haalde onder meer aan dat verschillende slachtoffers aangaven dat ze hun kinderen niet meer konden verzorgen na de aanslagen. "Dat moet heel zwaar zijn, maar het is een redelijk normale reactie. De persoon moet het hoofd bieden aan iets heel moeilijks en dat neemt veel plaats in op zijn harde schijf. Het gaat zo slecht met die mensen, dat ze eerst voor zichzelf moeten zorgen en niet voor anderen kunnen zorgen. Ze voelen zich bovendien niet veilig, dan kunnen ze niet beschikbaar zijn voor anderen." Maar als ze dat al beseffen, gaat het wel beter, vroeg de voorzitter. "Ja, ze hebben een beetje plaats kunnen maken op hun harde schijf, er is hoop."

Huret had het tijdens haar getuigenis ook over de hulpverleners, die zij automatisch als slachtoffers catalogiseert. In eerste instantie de hulpverleners die als eerste ter plaatse waren. Zij moesten namelijk de slachtoffers triëren en werden geconfronteerd met morele dilemma's over wie al dan niet nog te redden viel. Maar ook soldaten die op het moment van de feiten in Zaventem patrouilleerden of hulpverleners in het militair hospitaal in Neder-over-Heembeek kunnen als slachtoffer worden beschouwd, klonk het.

Voorzitster Laurence Massart heeft donderdagmiddag inderhaast de zitting geschorst nadat een jurylid onwel werd. De man werd wankelend de zaal uitgeleid. Het is onduidelijk of het jurylid 's middags zal kunnen terugkeren.

Een groot deel van de voormiddag op het proces stond in het teken van de getuigenis van de ex-vriendin van beschuldigde Smail Farisi. De uitgebreide getuigenis van de vrouw werd in de late voormiddag al eens plots onderbroken door de voorzitster, voor een schorsing van ruim een halfuur. Rond 13 uur, toen de advocaten van Farisi hun laatste vragen stelden aan de vrouw, wou de voorzitster plots weer snel de zitting schorsen. Omdat er hen nog één vraag restte, liet de voorzitster hen begaan, maar daarna rondde ze de getuigenis van de vrouw inderhaast af en schorste ze de zitting. Xavier Carrette, advocaat van beschuldigde Ibrahim Farisi, wou nog even het woord, maar ving bot.

Intussen zat jurylid nummer één er onbewogen bij. Na de schorsing van de zitting werd de man wankelend de zaal uitgeleid. Even later reed het Rode Kruis een rolstoel achter de man aan. Het is onduidelijk of de zitting in de namiddag kan hervatten met de man erbij.

Smail Farisi had een enorm schuldgevoel na de aanslagen, en had zelfs gevraagd aan zijn ex-vriendin om een boodschap in zijn naam te schrijven voor de herdenkingsplek aan de Beurs. Dat heeft de ex-vriendin gezegd. Ze zei ook dat ze gelooft dat Farisi niets met de aanslagen te maken heeft. De vrouw, met wie Farisi vijf maanden een relatie had op het moment van de aanslagen, beschreef haar ex als genereus, aandachtig, kalm en loyaal, maar ook fragiel, mysterieus, gesloten, naïef en beïnvloedbaar. In tegenstelling tot de vrouw, was Smail niet met zijn geloof bezig.

Voorzitster Laurence Massart wilde weten hoe Farisi zich gedroeg net voor de aanslagen. "Enkele dagen ervoor, ik denk op 18 maart is er een arrestatie geweest (van Salah Abdeslam, red.). We hadden die dag afgesproken en hij leek erg overstuur", zei ze. "Hij wilde op mijn gsm het nieuws lezen en is meteen erna vertrokken." Smail Farisi heeft zelf verklaard dat hij de foto's van kamikazes Khalid en Ibrahim El Bakraoui op 16 maart gezien had in de pers en zich toen veel zorgen begon te maken over zijn huurders. De vrouw kon zich echter niet herinneren of ze Farisi ook nog zag op 16 maart. 

Pas in de avond van 22 maart spraken Farisi en zijn ex twee elkaar opnieuw aan de telefoon. Hij was toen nog meer gestresseerd dan enkele dagen ervoor en was erg getroffen door de aanslagen, zei de vrouw. "De moeder van een kind van mijn vroegere crèche was gestorven bij de aanslagen en hij was er bijna meer door geraakt dan ik", aldus de vrouw. Op 25 maart spraken ze opnieuw af en vroeg Smail, tot de grote verbazing van zijn vriendin, om zijn naam mee op een boodschap te zetten bij de herdenkingsplek aan de Beurs, waar die avond een wake plaatsvond. "Ik wist dat hij niet graag zijn naam en voornaam gebruikte."

In de aanloop naar de arrestatie van Farisi op 9 april, nadat hij samen met zijn broer Ibrahim het appartement had leeggemaakt, werd zijn gedrag steeds vreemder. "Hij belde me regelmatig 's avonds om nog af te spreken met de boodschap dat hij iets wilde vertellen, maar die boodschap kwam er nooit", aldus Hanan. De vrouw vroeg zelf naar de redenen van zijn vreemd gedrag en vroeg zelfs of hij van plan was om naar Syrië te vertrekken, waarop Farisi erg kwaad reageerde. 

Toen hij in de gevangenis zat telefoneerde Smail Farisi de vrouw vaak. Tegen dan hadden de twee geen relatie meer. "Hij huilde altijd en bleef herhalen dat hij onschuldig was. Hij zei dat hij niet snapte dat hij betrokken was bij de aanslagen en dat hij spijt had over de beslissingen die hij had genomen", aldus de vrouw. "In het begin was ik ook erg aangedaan, maar ik geloofde hem ook vrij snel. Ik begreep dat hij geen deel kon uitmaken van zo'n groep."

De ex-vriendin gaf ook aan dat Farisi een heel groot schuldgevoel had, maar zei dat Farisi het moeilijk had om te erkennen dat hij wel een verantwoordelijkheid droeg. Zo koos hij ervoor om het appartement leeg te maken en nam hij foute beslissingen. "Voor hem was toegeven aan die zaken gelijk aan toegeven dat hij aan alles schuldig was, hij begreep me niet."

De vrouw zag Farisi nog terug na zijn vrijlating uit de gevangenis in 2018. Hij was toen "verscheurd, beschadigd en nog meer gevoelig dan ervoor. Hij had meer nood aan aandacht, wilde zich te hard aan mij vastklampen. Daarom hebben we elkaar maar gedurende een korte periode gezien."

De ex-vriendin van beschuldigde Smail Farisi schat dat hij van haar 4.000 à 5.000 euro leende in het halfjaar dat ze een relatie hadden, geld dat ze nooit terugzag. Ze zag het als een investering voor later, "want we hadden toekomstplannen samen". Maar ze getuigde ook dat hij naïef was, in die mate dat hij vlot zaken wegschonk aan vrienden.

De vrouw kreeg de vraag of Smail Farisi nood had aan geld en mogelijk verkeerde beslissingen nam? "Ik denk het wel", antwoordde de vrouw. Ze zei dat haar ex-vriend van haar grote sommen geld leende. "En het was nooit weinig geld", zei de vrouw. Ze voegde eraan toe dat het telkens bedragen waren van 1.000 euro of meer. Gedurende hun hele relatie zou het om 4.000 à 5.000 euro gegaan hebben. De vrouw stelde zich daar veel vragen over. Ze dacht dat hij misschien gokte of verslaafd was.

Op de vraag of Smail Farisi naïef was, had ze eerder in haar getuigenis verklaard dat hij voor iedereen goed wou doen. Hij gaf vlot zaken weg, geld ook. Een cadeau dat hij van zijn ex-vriendin kreeg, gaf hij zomaar aan iemand anders. "Echt leuk vond ik dat natuurlijk niet", zei de vrouw, die er weliswaar bij glimlachte. Het geld zag de vrouw, die de relatie na de aanslagen stopzette, nooit terug. Ze vroeg er ook niet naar, zei ze. Ze had het als een investering voor later gezien, "want we hadden toekomstplannen samen".  

De vrouw kreeg van een jurylid nog de vraag of hij de studio in de Kazernenlaan had onderverhuurd aan terrorist Ibrahim El Bakraoui omdat hij geld nodig had? "In het begin was het om een vriend uit de nood te helpen. Hij zou ook maar een paar dagen blijven. Maar toen bleek dat hij langer zou blijven, zei hij dat dat hem in feite niet slecht uitkwam en begon hij huur te vragen."