Michel Degrève, de medewerker van de onverwacht overleden Sébastien Courtoy die Farisi ook al verdedigde in het proces over de aanslagen in Parijs, neemt voortaan de leiding van de verdediging van beschuldigde Smail Farisi op zich. Dat is bekendgemaakt bij het begin van de procesdag. Advocate Cassandra Steegmans voegt zich ook bij de verdediging van Farisi. De zitting werd maandag geschorst tot vandaag, om aan de verdediging van Farisi de kans te geven om zich te herorganiseren. Farisi, die verschijnt als vrije man, was donderdagochtend niet aanwezig op het proces.

Het proces over de aanslagen van 22 maart 2016 is begonnen met een minuut stilte voor advocaat Sébastien Courtoy, die vorige week maandag plots overleed en beschuldigde Smail Farisi verdedigde. De zitting begon in absolute stilte, waarna voorzitter Laurence Massart meteen het woord nam, met een hommage aan Courtoy. Ze kwam terug op donderdag 16 februari, toen de advocaten van beschuldigden Smail Farisi en Ibrahim Farisi als laatsten hun vragen stellen aan de onderzoeksrechters en onderzoekers.

"Meester Sébastien Courtoy kondigde aan 290 vragen te zullen stellen. We zullen nooit weten of het er echt 290 waren. Hij nam kort voor de middag het woord en stopte pas in het begin van de avond. Om 21 uur waren we allemaal moe maar tevreden dat we onze taak vervuld hadden. Dan volgde een week van rust en kalmte", aldus Massart. "Maar op 20 februari gingen de telefoons. We kwamen te weten dat meester Courtoy was overleden in de bloei van zijn leven. Het is niet aan ons om zijn leven te eren, we kenden hem niet, anderen zullen dat wel doen. Maar het gaat wel om een advocaat die gestorven is tijdens het proces."

Massart omschreef daarop het beroep van advocaat, dat "veeleisend maar noodzakelijk" is binnen een rechtsstaat. "Het hof en de jury zetten ondanks de droevige omstandigheden hun werk verder, op een onpartijdige manier", aldus Massart nog. "Niets zal veranderen, niets moet veranderen." Daarop vroeg de voorzitter om een minuut stilte voor de overleden advocaat, waarop de zitting gedurende een kwartier werd geschorst. Ook tijdens de pauze bleef het opvallend stil in de rechtszaal.

De onderzoeksrechters hebben beschuldigde Sofien Ayari, nadat ze hem hadden verhoord in 2018, in verdenking gesteld van deelname aan activiteiten van een terroristische groep, maar niet van moord en poging tot moord. Die beschuldigingen zijn "gereserveerd", legde onderzoeksrechter Berta Bernardo Mendez uit. Ayari heeft steeds ontkend betrokken te zijn bij de aanslagen in Brussel en Zaventem, evenals de aanslagen in Parijs.

Ayari wordt, onder de valse identiteit Monir Alhaj Ahmed, op 18 maart 2016 opgepakt, drie dagen na de schietpartij in de Driesstraat in Vorst, waarbij hij samen met Salah Abdeslam op de vlucht geslagen was. Tijdens een verhoor op 18 april 2018 en een verhoor op 18 april 2019 beroept hij zich op zijn zwijgrecht. Op 31 mei 2018 vertelt hij enkele zaken in een verhoor, maar ontkent hij zijn betrokkenheid bij de aanslagen in Brussel, voor hij zich opnieuw afsluit. 

In een verhoor in het Belgische luik naar de aanslagen in Parijs, van 13 maart 2017, verklaarde hij eerder dat hij naar Syrië getrokken was, omdat de bombardementen op burgers hem geraakt hadden. Hij beschouwde zichzelf niet als geradicaliseerd. Naar eigen zeggen bleef hij minder dan een jaar in Syrië en volgde hij daar geen militaire opleiding. Hij deelde niet alle ideeën van de terroristische groeperingen Al-Nusra en Islamitische Staat, maar beweerde dat hij met die groepen wel iets kon doen tegen "dat criminele regime dat hele steden, met vrouwen, met oude mensen, met de grond gelijk maakte". Hij was niet in staat te spreken over wat hij in Syrië zag.

Over zijn motivatie om Syrië te verlaten en zijn traject naar België wou hij tijdens dat verhoor niet uitweiden. Volgens de onderzoekers bereikte hij ons land via Griekenland, Macedonië, Servië, Hongarije, Oostenrijk en Duitsland, in het gezelschap van bommenmaker Ahmed Alkhald en beschuldigde Osama Krayem. Beschuldigde Abdeslam voerde hem naar de Abelenlaan in Laken, waarna Mohamed Bakkali hem naar Charleroi bracht. 

De speurders en onderzoeksrechters stellen dat Ayari in de schuilplaatsen in de Henri Bergéstraat in Schaarbeek, de Tentoonstellingslaan in Jette en de Driesstraat in Vorst verbleef, in het gezelschap van Mohamed Abrini, Mohamed Belkaid, Najim Laachraoui, Krayem en Abdeslam. Uit het onderzoek bleek dat de mannen in de Driesstraat dicht op elkaar leefden en dat de groep daarop opgesplitst en verdeeld werd over de Driesstraat en de Max Roosstraat in Schaarbeek.

Ayari gaf toe dat hij in Charleroi, de Henri Bergéstraat, de Tentoonstellingslaan en de Driesstraat verbleef. De schuiladressen in de Max Roosstraat en de Kazernenlaan kende hij naar eigen zeggen niet. Hij ontkent nog steeds elke betrokkenheid bij de aanslagen In Parijs, Brussel en Zaventem. "Ik was in de gevangenis toen het gebeurde, ik heb niet deelgenomen, ik was opgesloten", zegt hij over de aanslagen op 22 maart 2016. Alle beschuldigden hebben verklaard dat Ayari niks te maken had met de aanslagen van 22 maart 2016, herhalen de onderzoekers.

Op 31 mei 2018 stelt de onderzoeksrechter hem in verdenking van deelname aan activiteiten van een terroristische groep. Het is de kamer van inbeschuldigingstelling die hem naar het Brusselse hof van assisen verwijst op verdenking van moord, poging tot moord en deelname aan activiteiten van een terroristische groep, in het kader van de aanslagen van 22 maart 2016.

In het proces over de aanslagen van 13 november 2015 in Parijs is Ayari veroordeeld tot 30 jaar cel, waarvan hij minstens twee derde moet uitzitten. Voor de schietpartij in de Driesstraat in Vorst is hij veroordeeld tot 20 jaar cel.

Hervé Bayingana Muhirwa is naar eigen zeggen eerder "toevallig" bekeerd tot de islam. De man is afkomstig uit een praktiserende katholieke familie. Tijden zijn adolescentie ontwikkelde hij ook interesse voor andere religies. Hij begon zich te verdiepen in de islam nadat hij een koran had gekregen van een vriend. Daarnaast bekeek hij ook de documentaire 'De bijbel, de koran en de wetenschap'. Volgens islamoloog Mohamed Fahmi is die documentaire een soort apologie van de islam, waarbij de religie verdedigd wordt. Bayingana Muhirwa zal tijdens zijn verhoren zelf verklaren te zijn bekeerd in maart/april 2011. In de islam vond hij continuïteit en zijn religie hielp hem ook om het verlies van zijn jongere broer te verwerken.

Tijdens zijn tweede verhoor gaf Bayingana Muhriwa aan dat zijn bekering "heel toevallig" is verlopen. Hij is naar eigen zeggen erg geïnteresseerd in andere culturen en botste op die manier ook op een documentaire over de islam. Wel ontkent Bayingana Muhirwa ooit trouw te hebben gezworen aan IS. De onderzoekers zetten daar echter vraagtekens bij. Zo werd op zijn pc een nasheed (islamitisch gezang) gevonden dat uitging van Alhayat Media Center, het mediabureau van IS. Daarin wordt de gewapende jihad verheerlijkt en worden moslims opgeroepen om trouw te zweren aan IS en het kalifaat en een jihadistisch hijra te ondernemen, reizen van een ongelovig naar een gelovig land, om daar lid te worden van een jihadistische groepering.

Zijn bewering staat ook haaks op de audioboodschappen die de kamikazes van de aanslagen hebben nagelaten. Daarin is sprake van een zekere 'Amine' die trouw zou hebben gezworen aan IS. De onderzoekers vermoeden dat het over Bayingana Muhirwa gaat, die als bekeerling de islamitische naam Abdelkarim heeft aangenomen. Die houdt echter vol dat hij niet de Amine is waarvan sprake. 

Beschuldigde Mohamed Abrini is wegens ziekte niet aanwezig op de zitting. Zijn advocate Laura Pinilla liet weten geen telefoontje van haar cliënt te hebben ontvangen, maar wel te kunnen bevestigen dat Abrini ziek is. Procureur Bernard Michel pikte daarop in, en verklaarde wel een telefoontje te hebben gekregen. "Abrini lag in bed met pijn. Daarop werd me gevraagd of hij met dwang moest worden meegenomen. Aangezien er geen dokter kon langsgaan voor het tijdstip van de overbrenging heb ik gezegd dat hij in de cel mocht blijven."

Zoals de gewoonte de laatste weken gaven Salah Abdeslam en Osama Krayem daarna aan de zittingszaal te willen verlaten. Beschuldigde Sofien Ayari bleef in tegenstelling tot maandag wel aanwezig, ook al ziet het ernaar uit dat zijn profielschets pas woensdag besproken zal worden. Op de oorspronkelijke planning stond Ayari ingepland voor dinsdagnamiddag, maar Grégory Moitroux, de coördinator van de presentatie van het onderzoek, liet dinsdagochtend weten dat de kans reëel is dat Ayari pas woensdag besproken zal worden, samen met medebeschuldigden Salah Abdeslam en Oussama Atar. Dat zou echter niets veranderen aan de rest van de planning.

De speurders en de onderzoeksrechters laten vandaag hun licht schijnen op de rol van beschuldigde Hervé Bayingana Muhirwa. Hij wordt ervan verdacht zowel Osama Krayem als Mohamed Abrini geholpen te hebben onder te duiken. Volgens de huidige planning wordt daarna de rol van Ibrahim Farisi belicht, die als vrij man verschijnt. Ook de rol van Sofien Ayari, die na de schietpartij in de Driesstraat in Vorst samen met Salah Abdeslam op de vlucht is geslagen, komt nog aan bod.

Zowel na de schietpartij in de Driesstraat in Vorst, op 15 maart 2016, als na de aanslagen van 22 maart 2016, zijn Krayem en Abrini ondergedoken bij Bayingana Muhirwa. Die laatste houdt vol hij niet op voorhand wist wat er beraamd werd. In een audioboodschap spreekt Najim Laachraoui, kamikaze van de aanslag op Brussels Airport, echter over een nieuwe broeder, 'Amine' genaamd, die trouw zou gezworen hebben aan de Islamitische Staat en de terreurcel zou willen helpen. Krayem en Abrini zeggen Bayingana Muhirwa te kennen als 'Amine', maar zelf betwist hij 'Amine' te zijn of trouw te hebben gezworen aan IS.

Ibrahim Farisi heeft zijn broer Smail op 23 en 25 maart 2016 geholpen het safehouse in de Kazernenlaan in Etterbeek leeg te halen. Vanaf dat adres waren Khalid El Bakraoui en Osama Krayem, met een bom in hun rugzak, vertrokken naar het metrostation. Krayem maakte rechtsomkeer en leegde de springstof van zijn bom in de toiletpot en de douche. Op bewakingsbeelden was te zien dat Ibrahim Farisi gedurende een tiental minuten één latex handschoen droeg toen hij een rugzak die leek op die van Krayem, uit de studio in Etterbeek haalde. Die rugzak is nog steeds spoorloos. Bij de voorstelling van de profielschets van de jongste Farisi hoort ook een reconstructie van de feiten.

Ayari was samen met Abdeslam het safehouse in de Driesstraat in Vorst ontvlucht, tijdens de schietpartij op 15 maart. Drie dagen later werden beide mannen opgepakt. Op het moment van de aanslagen in Brussel en Zaventem zat hij dus in de cel. Voor de schietpartij is hij veroordeeld tot een gevangenisstraf van 20 jaar. Voor zijn betrokkenheid bij de aanslagen op 13 november 2015 in Parijs werd hij veroordeeld tot een gevangenisstraf van 30 jaar, waarvan hij minstens twee derde volledig moet uitzitten.  

Wordt de huidige planning aangehouden, dan bespreken de onderzoeksrechters en speurders woensdag de beschuldigden Abdeslam en Oussama Atar. Vervolgens wordt meer dan een week uitgetrokken voor de vragen aan de getuigen.

De onderzoekers hebben hun licht laten schijnen op het verblijf van beschuldigde Osama Krayem in het safehouse in de Kazernenlaan in Etterbeek. Ook de rol van Smail Farisi, die de studio vanaf februari 2016 huurde, is kort aan bod gekomen, waarop de oudste van de broers-Farisi en zijn advocaat zich begonnen te roeren. Een onderzoeksrechter heeft echter bevestigd dat Krayem in verhoren had aangegeven dat Smail Farisi niks met de aanslagen te maken had.

Op 16 maart 2016 verhuisde Krayem naar het safehouse in de Kazernenlaan, nadat hij één nacht had doorgebracht bij Hervé Bayingana Muhirwa in de Tivolistraat in Laken. Nadat Sofien Ayari en Salah Abdeslam opgepakt waren op 18 maart, kwam Krayem twee dagen niet naar buiten. Smail Farisi zou hen eten gebracht hebben, maar zou zich ook als een bangerik gedragen hebben. Soms zou hij geweigerd hebben dingen te halen. Zo lichtte adjunct-hoofdonderzoeker Frédéric Vanesse maandag het onderzoek naar Krayems passage in de Kazernenlaan toe. Daarop werden Smail Farisi en zijn advocaat onrustig. Pas toen onderzoeksrechter Olivier Leroux de presentatie aanvulde met andere fragmenten uit verhoren van Krayem, leek Farisi gerustgesteld. Hij knikte en klapte aan het einde van de tussenkomst van de onderzoeksrechter zelfs geluidloos in zijn handen. 

In die verhoren lijkt Krayem Farisi immers vrij te spreken. "Ik denk niet dat hij betrokken was bij de aanslagen, ik geloof dat hij gewoon een vriend was van de ander (Khalid El Bakraoui, red.)", liet hij optekenen. "Ik vroeg of Farisi op de hoogte was van wat er ging gebeuren. Khalid antwoordde van niet, dat hij het hem niet kon vertellen, omdat Smail al bang was van zijn schaduw", zei hij later. 

Verder noemde hij Smail Farisi nog "een arme man, omdat hij geen deel uitmaakte van de groep die de aanslagen organiseerde, zijn naam had nooit in het dossier mogen staan, hij had niets te maken met ons, met de groep." Farisi had pech dat de El Bakraoui-broers hun oog op hem hadden laten vallen. "De huur van het appartement door Farisi was al voorbereid, hij wist niet waarom, maar de anderen hadden hem gevraagd een flat te huren op zijn naam."

Beschuldigde Osama Krayem heeft goed meegewerkt tijdens het onderzoek, maar over de motieven van zijn terugkeer, die te maken zouden hebben met religieuze meningsverschillen met de terreurorganisatie IS, bleek geen dialoog mogelijk. Dat heeft onderzoeksrechter Olivier Leroux gezegd. Voorzitster Laurence Massart stelde daarbij de onderzoekers de vraag of het kan dat Krayem, die zich afzijdig houdt op het proces, de jurisdictie van haar rechtbank niet erkent.

Adjunct-hoofdonderzoeker Frédéric Vanesse bespreekt maandag de profielschets van Osama Krayem. Hij wordt ervan beschuldigd dat hij de terreurcel logistieke hulp bood en dat hij zich zou opblazen. Vanesse besprak het parcours van Krayem, die in 1992 geboren werd in het Zweedse Malmö. Zijn ouders gaven zich uit voor Libanees-Palestijnse vluchtelingen, al zou zijn vader van Syrische afkomst zijn. Krayem was niet bekend bij het gerecht, ook al beweerde hij dat hij wel een periode van delinquentie kende. Op dertienjarige leeftijd werd hij opgevoerd in een documentaire als toonbeeld van integratie via sport. 

Op 16 augustus 2014 vertrok Krayem naar Syrië. Zijn familie verklaarde dat ze geen signalen van radicalisering gezien had, al plaatste onderzoeksrechter Olivier Leroux daar wel kanttekeningen bij. Zijn familie zelf was religieus eerder streng in de leer, en al rond zijn achttiende waren er wel degelijk gedragsveranderingen, zoals het laten groeien van zijn baard en het weigeren om vrouwen de hand te schudden. 

Vanuit Syrië onderhield Krayem contact met zijn broer, zus en een goede vriend via Facebook. Hij signaleerde hen dat hij te zien was in een propagandavideo waarin een Jordaanse piloot werd geëxecuteerd, stuurde foto's van zichzelf, onder meer uit een bommenfabriek, en vertelde hen dat hij gewond was geraakt. In augustus 2015 sloot hij zijn Facebook-account af en een maand later keerde hij naar Europa terug. 

Vanesse zei dat Krayem in een verhoor verklaarde dat hij Syrië had verlaten, met de bedoeling om naar Zweden te trekken, vanwege meningsverschillen met IS. De terreurgroep zou sommige geleerden afgewezen hebben die hij hoog inschatte. De onderzoekers namen geen vrede met die uitleg, vanwege zijn verleden in Syrië, waaruit niet veel onenigheid met IS bleek, en vanwege zijn latere parcours in de Brusselse safehouses.  

Krayem zei daarop dat het hem inderdaad geen plezier deed om de neergang van IS te zien, maar dat hij bepaalde zaken voor zich hield. Hij was zich er ook van bewust dat zijn verklaringen misschien moeilijk te begrijpen zijn, "maar het is zo". "Maar u moet een imam zijn zodat we elkaar kunnen begrijpen en we dezelfde taal spreken", zei hij aan de onderzoekers. "Het ontbreekt u aan algemene religieuze kennis."

Voorzitster Laurence Massart pikte daarop in en merkte op dat Krayem sinds de start van het proces allesbehalve meewerkt, ook al is hij ten allen tijde "respectvol". "Zou het kunnen dat hij ook de legitimiteit van de jurisdictie in vraag stelt?", vroeg ze aan Mohamed Fahmi, de islamoloog die werkt voor de antiterrorisme-eenheid van de federale gerechtelijke politie (fgp) van Brussel. 

Fahmi antwoordde verschillende gevallen te kennen van terreurverdachten die de legitimiteit betwisten van een rechtbank, en in het verlengde daarvan de staat. Hij verwees ook naar een boodschap van Krayem aan zijn naasten, om de Zweedse politiek te laten voor wat ze is. De achterliggende gedachte is dat een staat, die niet volgens de 'sharia' of islamitische wet functioneert, niet legitiem is, zijn structuren inbegrepen. Naast een gebrek aan legitimiteit, is het ontbreken van religieuze kennis bij ondervragers een argument dat volgens Fahmi regelmatig terugkeert bij terreurverdachten. "Gedurende het onderzoek werkte hij heel goed mee", zei onderzoeksrechter Leroux vervolgens. "Hij gaf nooit uiting van enige verwerping. Maar wat zijn motieven hier waren, weten we niet goed. Daar was geen dialoog over mogelijk."

De advocate van Krayem, Gisèle Stuyck, gaf al aan dat Krayem ook tijdens zijn ondervraging op het proces geen antwoorden zou geven. Ze beloofde dan wel meer duidelijkheid te scheppen.